Πιστεύω πως στους λάτρεις της αρχιτεκτονικής της υπαίθρου και των χωριών, που τους αρέσει να παρατηρούν τα σπίτια των παππούδων τους, μέσα στα ενδιαφέροντά τους, είναι και οι τεράστιες πόρτες που ήταν στις εισόδους των αυλών. Ήταν και είναι, οι επονομαζόμενες αυλόπορτες ή εξώπορτες στην νεότερη εποχή μας.
Προσπαθώντας να μπούμε στο πνεύμα και τις βιοποριστικές ανάγκες μιας αγροτοκτηνοτροφικής οικογένειας των παλιότερων εποχών, θα πρέπει πρώτα να εξηγήσουμε τη δομή των κατοικιών και του περιβάλλοντα χώρου, ανάλογα με την έκταση που διέθετε ο καθένας. Κυρίαρχη θέση και θέα, κατείχαν οι τεράστιες αυλόπορτες, που ήταν και το σήμα κατατεθέν της κάθε οικογένειας και θα εξηγήσουμε πιο κάτω τους λόγους.
Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΥΛΟΠΟΡΤΑΣ.
Τα περισσότερα (αν όχι όλα) τα σπίτια, είχαν τη δική τους αυλόπορτα. Διαθέτοντας στην πλειοψηφία τους μεγάλη αυλή, έπρεπε να την περιφράξουν με ψηλό πέτρινο αυλότοιχο, έτσι ώστε να μη μπορεί να δει κανένας η να μπεί μέσα στην αυλή και στο υπόλοιπο σπίτι. Η αυλή σε ένα σπίτι, όσο μικρή ή μεγάλη και να ήταν, εξυπηρετούσε όλες τις δραστηριότητες μιας αγροτικής οικογένειας. Εκεί ήταν οι σταμνοστάτες, το φουρνόσπιτο, οι γούρνες με λαξευτές πέτρες για να ποτίζουν τα ζωντανά ή να πλένουν οι νοικοκυρές, ο χώρος και οι δέστρες για τα οικόσιτα ζώα (το άλογο ή το γάιδαρο ή τις «μαρτίνες-μαρτίνια»), ο «αποθηκευτικός χώρος» για τις "αγκαλιές" από λιόκλαδα, κλήματα, ξύλα για το τζάκι και ένα σωρό άλλες δραστηριότητες της καθημερινότητας.
Η αυλόπορτα ήταν στην ουσία «η μεγάλη πύλη», για να περάσει κάποιος στα ενδότερα ενός σπιτιού. Εκεί όπου θα αντίκριζε την εικόνα της αυλής και αν φυσικά το επέτρεπαν τα σκυλιά στον απρόσκλητο επισκέπτη, που θάπρεπε να είναι δεμένα (εξ ου και ρήση «η πόρτα είναι ανοιχτή και τα σκυλιά δεμένα»). Γι αυτό και η όλη επιβλητική παρουσία αυτής της μεγάλης πόρτας, απέπνεε μια αρχοντιά, μια σπάνια και άγρια ομορφιά αλλά και ένα μυστήριο.
ΤΑ ΜΕΡΗ (ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ) ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΙΑΣ ΑΥΛΟΠΟΡΤΑΣ.
Βλέπουμε πόρτες μονόφυλλες αλλά στην πλειοψηφία τους είναι δίφυλλες και όλες φυσικά καλύπτουν το ύψος μέχρι την κορυφή τους. Όλες οι πόρτες ήταν από βαρύ ξύλο και στηρίζονταν αριστερά και δεξιά σε χτισμένες πέτρινες κολώνες με λαξευμένα στο χέρι αγκωνάρια, σπάνιας ομορφιάς, φτιαγμένα με περισσή φροντίδα και μεράκι που ήταν και τα δομικά στοιχεία στήριξής της. Και εκτός από αυτά και το κατώφλι υπήρχε και το ανώφλι, δηλαδή η μονοκόμματη ευθύγραμμη λαξευμένη πέτρα ή το μεγάλο ξύλο που ένωναν τις κολώνες και από πάνω τους χτίζονταν η τοξοειδής κάμαρα και η σκεπή της αυλόπορτας.
Στο κέντρο της τοξοειδούς ή τριγωνικής κάμαρας, δηλαδή πάνω από την πόρτα, πολλοί μαστόροι σχεδίαζαν το οικόσημο, δηλαδή ανάγλυφα σύμβολα ή παραστάσεις ανάλογα με τις επιθυμίες του ιδιοκτήτη, που είχαν σχέση με το επάγγελμά του ή με τα αρχικά του ονόματός του, ή την ημερομηνία κτίσεως του σπιτιού ή τα αρχικά Ιησούς Χριστός «Ι Χ» και το σημείο του σταυρού δίπλα, για να θεωρείται πως ο Μεγάλος Αφέντης του σπιτιού, είναι ο ίδιος ο Χριστός.
Το πλάτος μιας αυλόπορτας ήταν αρκετά μεγάλο (1,5 με 2 μέτρα) και τέτοιο ώστε να μπορεί να περάσει άνετα μέσα στην αυλή ένα φορτωμένο ζώο, γι αυτό και ήταν δίφυλλες. Συνήθως άνοιγε το δεξί φύλλο. Σε κάποιες πόρτες υπήρχε πάνω τους και ένα μικρότερο πορτάκι (το παραπόρτι ή πανωπόρτι), ίσα που να χωράει να περάσει ένας άνθρωπος, ενώ το κάτω μέρος τελείως χαμηλά σε μια από τις δυο γωνιές, υπήρχε και το κατωπόρτι, ίσα που να μπορεί να περάσει μια γάτα.
Σε πολλές υπήρχαν κάτι τεράστιες κλειδαριές, με τα κλειδιά να ζυγίζουν γύρω στο 1 κιλό και φυσικά εσωτερικά υπήρχαν πάνω κάτω οι σύρτες, ενώ για γρήγορο άνοιγμα - κλείσιμο είχε το ζεμπερέκι, ενώ από μέσα ασφάλιζε οριζόντια με τον σύρτη ή το μάνταλο με κατασκευή συνήθως από ξύλο, που κούμπωνε οριζόντια εφαπτόμενο και στα δυο φύλλα της πόρτας εξ ου και το «κλειδώνω μανταλώνω».
Κάθε μονόφυλλη ή δίφυλλη παλιά πόρτα, με παραπόρτι, είχε πίσω της ένα σίδερο για να την κοντράρει στον τοίχο και να παραμένει κλειστή. Ο μηχανισμός αυτός λεγόταν «κοντομερί».
Όλα τα μεταλλικά μέρη της πόρτας, στηρίγματα σύρτες, κοντομερί, γάντζοι, χαλκάδες, κλειδιά αλλά και κλειδαριές, όλα αυτά τα έφτιαχνε ο σιδεράς της εποχής που έπαιρνε σειρά μετά τον κτίστη και τον μαραγκό.
Φυσικά υπήρχαν και τα όμορφα εξαρτήματα της πόρτας, τα επονομαζόμενα κρικέλια ή κερκέλια, όπως οι γάντζοι – χερούλια ή η βιδωμένη μεταλλική «γλώσσα», που χτύπαγε ο επισκέπτης για να του ανοίξουν.
Ήταν ασφαλείς οι αυλόπορτες; Ναι ήταν. Ασφάλιζαν εύκολα και άνοιγαν δύσκολα. Η πόρτα στο εσωτερικό της δεν σύρτωνε μόνο εσωτερικά πάνω κάτω, σύρτωνε και οριζόντια και μάλιστα από το παραπόρτι έμπαινε κάποιος έβαζε το τεράστιο μάνταλο και ξανακλείδωνε. Σχετική και η παροιμία «Βάλε μάνταλο στην πόρτα να κοιμάσαι ξένοιαστος».
ΟΙ ΑΥΛΟΠΟΡΤΕΣ ΣΤΟΝ ΠΕΡΚΟ.
Όπως σε όλα τα φτωχοχώρια, η κατασκευή μιας κατοικίας εκείνες τις εποχές αλλά και σήμερα ήταν και είναι συνάρτηση της οικονομικής ευμάρειας και του γούστου του καθενός. Και ενώ το δεύτερο περίσσευε, ως προς το πρώτο υπήρχε τεράστιο έλλειμμα όχι όμως τόσο που να μην μπορούσαν οι φτωχοί χωριανοί μας να σχεδιάζουν και στο μέτρο του δυνατού να υπάρχουν όμορφες δημιουργίες, έτσι που κάθε σπίτι να φαντάζει ως αρχοντόσπιτο στα μάτια μας. Γιατί όλα γίνονταν με μεράκι. Κι επι πλέον στο χωριό μας οι ηπειρώτες μαστόροι άφησαν το στίγμα τους και από τα καλλιτεχνήματα που δημιούργησαν τα χέρια τους δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα άψογα λειασμένα τεράστια αγκωνάρια από τις αυλόπορτες η οι επιγραφές σε κάποιες.
Το καταμαρτυρούν τα ερείπια από τις παλιές αυλόπορτες αλλά και οι σημερινές, που κάποιοι εξακολουθούν να τις φροντίζουν.
Μπορεί κάποιες να μην είναι ακριβή αντίγραφα των παλιών, και είναι απόλυτα λογικό αφού απαιτούνται χρήματα κι επι πλέον ανήκουν σε μια παρωχημένη εποχή αλλά και μόνο που είναι στη θέση των παλιών και διατηρούνται έστω και στη σύγχρονη μορφή τους, μας αρκεί.
Αν από την περιήγησή μας ξεχάσαμε κάποια πόρτα, ζητάμε την κατανόησή σας. Στόχος μας ήταν να αναδείξουμε τα σπίτια, όπου υπήρχαν κάποτε ή υπάρχουν ακόμη και σήμερα, παλιές αυλόπορτες σε κατοικημένα ή μη σπίτια και που κάποιες έδωσαν τη θέση τους στις σημερινές εξώπορτες.
Υ.Γ. 1-Στις επισυναπτόμενες φωτογραφίες, δίνονται σε κάθε μία, πληροφορίες για την αυλόπορτα.
ΔΕΙΤΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΥΛΟΠΟΡΤΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΚΛΙΚ ΣΤΟΝ
ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΣΥΝΔΕΣΜΟ:
Υ.Γ.2-ΠΗΓΕΣ
https://www.voltarakia.gr/mas-endiaferei/item/5470-oi-portes-ton-pappoydon-mas
https://www.e-thrapsano.gr/thrapsano-memories/thrapsano-old-houses/183-avli-avloporta
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου